ـ واژه‎شناسی معاد
واژه معاد در لغت در سه معنا به كار رفته است:
الف. معنای مصدری: یعنی عود و بازگشتن؛
ب. اسم مكان: یعنی مكان بازگشتن؛
ج. اسم زمان: یعنی زمان بازگشتن.[1]
این واژه در قرآن كریم یك بار به كار رفته است، آن‎جا كه می‎فرماید:
«إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ».[2]
این آیه شریفه مربوط به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و مقصود از معاد در آن، مكان بازگشت است. لیكن درباره این‎كه مراد از آن چیست، میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. برخی از مفسران آن را به بازگشت پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به مكه تفسیر كرده‎اند، یعنی خداوند به او وعده می‎دهد كه پس از هجرت از مكه به مدینه، پیروزمندانه به مكه بازخواهد گشت. برخی نیز آن را به بازگشت به بهشت تفسیر كرده‎اند.[3]
واژه معاد در اصطلاح متكلمان در دو معنا به كار می‎رود: یكی، به معنای عام؛ و دیگری: به معنای خاص. معنای عام آن همه بحث‎های مربوط به عالم پس از مرگ را شامل می‎شود، و معنای خاص آن مربوط به خصوص سرای قیامت و آخرت است.
جایگاه معاد در شرایع آسمانی
ایمان به معاد و حیات اخروی یكی از اصول جهان‎بینی الهی، و مهم‎ترین اصل پس از توحید است كه، پیامبران الهی مردم را به آن دعوت كرده‎اند قرآن كریم سخن حضرت نوح ـ علیه السلام ـ را به قوم خود در این‎باره، این‎گونه یادآور شده است:
«وَ اللَّهُ أَنْبَتَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً ثُمَّ یُعِیدُكُمْ فِیها وَ یُخْرِجُكُمْ إِخْراجاً».[4]
خداوند شما را به گونه‎ای از زمین رویاند، سپس بار دیگر شما را به آن باز می‎گرداند (می‎میراند) آن‎گاه به گونه‎ای از زمین بیرونتان می‎آورد (حیات اخروی).
در جای دیگر حضرت نوح ـ علیه السلام ـ قوم خود را از عذاب روز قیامت این چنین بیم داده و می‎فرماید:
«یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ إِنِّی أَخافُ عَلَیْكُمْ عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ».[5]
ای قوم من، خدا را كه جز او معبودی به حق نیست بپرستید، من از عذاب روزی بزرگ بر شما ترسانم.
نیز ابراهیم خلیل ـ علیه السلام ـ پس از آن‎كه قوم خود را به یكتاپرستی دعوت نموده، و از پرستش بتها برحذر می‎دارد در ضمن دعوت آنان به شكرگزاری نعمت‎های الهی، بازگشت آنان به سوی خدا را، به آنان گوشزد می‎نماید. قرآن كریم دعوت او را چنین بازگو كرده است:
«إِنَّ الَّذِینَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا یَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَ اعْبُدُوهُ وَ اشْكُرُوا لَهُ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ».[6]
مبعودانی كه غیر از خدا می‎پرستید، مالك و مدبر روزی شما نیستند، پس از پیشگاه خدا روزی خواسته و او را پرستش كنید و شكرگزار او باشید، به سوی او باز می‎گردید:
هم‎چنین حضرت موسی ـ علیه السلام ـ در پاسخ فرعون كه می‎گفت: «برای جلوگیری از تباهی در روی زمین، باید موسی را به قتل برسانم»، فرمود:
«إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّكُمْ مِنْ كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لا یُؤْمِنُ بِیَوْمِ الْحِسابِ».[7]
من از هر انسان متكبری كه به روز حساب ایمان نمی‎آورد به خدا پناه آورده‎ام.
نیز حضرت مسیح ـ علیه السلام ـ در نخستین سخنان خود با مردم كه برای اثبات پاكدامنی مادر خود ایراد نمود، حیات پس از مرگ را به آنان خاطر نشان كرد و فرمود:
«وَ السَّلامُ عَلَیَّ یَوْمَ وُلِدْتُ وَ یَوْمَ أَمُوتُ وَ یَوْمَ أُبْعَثُ حَیًّا».[8]
(از جانب خداوند) سلامتی است بر من، روزی كه به دنیا آمدم، و روزی كه می‎میرم، و روزی كه زنده و برانگیخته می‎شوم.
قرآن و جهان آخرت
مسئله معاد در قرآن كریم اهمیت ویژه‎ای دارد، و به گفته علامه طباطبایی (ره): «در میان كتاب‎های آسمانی قرآن كریم تنها كتابی است كه درباره روز رستاخیر به تفصیل سخن رانده، و در صدها مورد با نام‎های گوناگون از آن یاد كرده، و بارها تذكر داده است كه ایمان به روز جزا هم‎طراز با ایمان به خدا و یكی از اصول سه گانه اسلام است كه منكر آن از آیین اسلام خارج شده و سرنوشتی جز هلاكت ندارد.»[9]
قرآن كریم، در مورد عالم قیامت تعبیرات مختلفی دارد، و هر یك از این تعبیرها بابی از معرفت است، یكی از آن‎ها «الیوم الآخر» است، این تعبیر به ما می‎آموزد كه:
اولاً: حیات انسان و جهان مجموعاً به دو دوره تقسیم می‎شود: یكی، دوره آغاز و حیات دنیوی؛ و دیگری، دوره پایان و حیات اخروی.
ثانیاً: سعادت انسان در گرو ایمان به معاد و فراهم نمودن ابزار و وسایل لازم برای حیات اخروی است؛ زیرا حیات اخروی دوره نهایی حیات انسان، و حیات دنیوی دوره آغازین و به منزله مقدمه آن، و سعادتمندی حیات دنیوی در گرو سعادتمندی فرجام آن است، چنان‎كه می‎فرماید:
«وَ الْآخِرَهُ خَیْرٌ وَ أَبْقى».[10]
و حدیث نبوی معروف كه می‎فرماید:
«اَلدُّنیا مَزْرِعَهُ الْآخِرَهِ».
نیز بیانگر این مطلب است.[11]
آثار و نتایج ایمان به معاد
ایمان به معاد و حیات اخروی آثار شگرفی در زندگی فردی و اجتماعی انسان ـ به ویژه از جنبه روانی و تربیتی ـ دارد. در این درس برخی از آن‎ها را یادآور می‎شویم:
1. آرامش دل و تسكین خاطر
افرادی كه به جهان آخرت ایمان راسخ ندارند و فقط به لذایذ و كامیابی‎های دنیوی اهمیت می‎دهند؛ از جهات مختلف گرفتار تشویش خاطر و اضطراب می‎گردند:
1. در اثر احساس شكست در برابر موانع طبیعی، قانونی و اجتماعی كه سد راه آنان در رسیدن به كامیابی‎های مطلوب و دلخواهشان می‎باشد.
2. به خاطر مصایب و ناملایمات طبیعی و غیرطبیعی كه از زندگی دنیوی انفكاك‎پذیر نیست.
3. اندیشه و تصور مرگ كه در نظر آنان به منزله پایان مطلق حیات می‎باشد.
برعكس، ایمان راسخ به جهان پس از مرگ همه عوامل یاد شده را خنثی می‎كند، زیرا:
اولاً: زندگی دنیوی جز مزرعه و كشتزاری برای حیات اخروی نیست، و تمتعات مادی تا آن‎جا مجاز می‎باشد كه مانع رسیدن انسان به سعادت ابدی نگردد:
«ما هذِهِ الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَهَ لَهِیَ الْحَیَوانُ لَوْ كانُوا یَعْلَمُونَ».[12]
ثانیاً: تحمل شداید و ناگواری‎ها به انگیزه به دست آوردن رضای الهی، پاداش‎های اخروی بزرگی را به دنبال دارد:
«وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ».[13]
قرآن كریم در جای دیگر پس از بیان این‎كه انسان طبیعتاً در برابر ناملایمات بی‎قراری و بی‎تابی می‎كند، از اقامه نماز، كمك به محرومان،‌ ایمان به جهان آخرت، و ترس از عذاب الهی، به عنوان عوامل آرامش بخش یاد كرده و می‎فرماید:
«إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً. إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً. وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً. إِلاَّ الْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ. وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَ الَْمحْرُومِ. وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ. وَ الَّذِینَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ».[14]
ثالثاً: بر پایه ایمان به معاد، مرگ پایان حیات نیست، بلكه دریچه‎ای به سوی جهان ابدی است، چنآن‎كه علی ـ علیه السلام ـ فرموده:
«اَیُّهَا النَّاسُ اِنَّا وَ اِیَّاكُمْ خُلِقْنَا لِلْبَقَاءِ لا لِلْفَنَاء، لَكِنَّكُمْ مِنْ دارٍ اِلی دارٍ تُنْقَلُونْ».[15]
ای مردم، ما و شما برای بقاء و پایداری آفریده شده‎ایم نه برای فناء و نابودی، لیكن شما از سرایی به سرای دیگر منتقل می‎شوید.
2. تقوی و پاكدامنی
فرد و جامعه‎ای كه به جهان آخرت و پاداش‎ها و كیفرهای الهی در سرای دیگر ایمان دارد، و بر این عقیده است كه: فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ.[16] از گناه و پلیدی دوری گزیده و به فضیلت و پاكی روی می‎آورد، و اگر احیاناً به گناهی آلوده گردد، ابراز ندامت كرده و به درگاه الهی استغفار می‎كند. از این رو، قرآن كریم یكی از صفات پرهیزكاران و هدایت یافتگان را، ایمان راسخ به عالم آخرت دانسته و می‎فرماید:
«وَ بِالْآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ».[17]
و در جای دیگر، پس از آن‎كه مؤمنان را به پرهیزكاری فرا می‎خواند، آنان را به توجه و تأمل در آنچه برای سرای دیگر تدارك می‎بینند سفارش نموده، و بار دیگر آنان را به پرهیزكاری دعوت می‎كند. آن‎جا كه می‎فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ».[18]
آن‎گاه وضعیت بهشتیان و دوزخیان را یادآور می‎شود كه آنان یكسان نبوده و فقط بهشتیان رستگار خواهند بود:
«لا یَسْتَوِی أَصْحابُ النَّارِ وَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ أَصْحابُ الْجَنَّهِ هُمُ الْفائِزُونَ».[19]
3. تعهد و احساس مسؤولیت
فردی كه به روز بازپسین اعتقاد دارد، در برابر خدا و خلق احساس مسؤولیت نموده و در برخورد با تباهی‎ها و نابسامانی‎ها بی‎تفاوت نمی‎باشد.

[1] . المعاد یقال للعود، و للزمان الذی یعود فیه، و قد یكون للمكان الذین یعود الیه، مفردات راغب، ماده عود.
[2] . قصص/ 86.
[3] . مجمع البیان، ج 4، ص 269.
[4] . نوح/ 17ـ18.
[5] . اعراف/ 59.
[6] . عنكبوت/ 17.
[7] . غافر/ 27.
[8] . مریم/ 33.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، ص 102.
[10] . اعلی/ 17.
[11] . ر.ك: زندگی جاوید یا حیات اخروی، ص 6ـ7.
[12] . عنكبوت/ 64.
[13] . بقره/ 157ـ156.
[14] . معارج/ 19ـ27.
[15] . شیخ مفید، ارشاد، ص 127.
[16] . زلزله، 8ـ7.
[17] . بقره/ 4.
[18] . حشر/ 18.
[19] . حشر/ 20.

نظرات شما عزیزان:

سوختگان

ساعت14:29---18 تير 1391

[وب سایت]

بسوزان هر طریقی می پسندی
که آتش از تو و خاکستر از من
سایت سوختگان از شما دعوت به عمل می آورد.
باتشکر

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: